حسین حسن زاده
مقدمه
اصطلاح نامه(Thesaurus) مجموعهاى از اصطلاحات، واژهها و عباراتى است كه میان آنها روابط سلسله مراتبى(اعم و اخص جنس و نوعى، جزء و كل و مورد و مصداقى)، مترادفات(واژه هایى كه بیانگر معناى واحد هستند و لذا مترادف در اصطلاح نامه اعم از مترادف در لغت است) و وابسته برقرار شده باشد كه به منظور ایجاد كلید واژه هایى استاندارد و كنترل شده براى ذخیره و بازیابى اطلاعات و نیز طبقه بندى موضوعى و محتوایى یك حوزه معرفت بشرى تهیه و تدوین مىشود، بنابر این اصطلاح نامه یكى از بهترین شیوههاى منطقى براى طبقه بندى یك علم است.
پیدایى این شیوه به سال1959 میلادى توسط مركز اطلاع رسانى مهندسى دوپونت برمى گردد، پس از آن، انستیتوها و گروههاى پژوهشى و نظامى، یكى پس از دیگرى اقدام به تدوین اصطلاح نامه در حوزههاى مربوطه كردند. در ایران نیز اولین بار ترجمه اصطلاح نامه توسعه فرهنگى آسیا در سال1357 به زبان فارسى منتشر شد.
علت گرایش به اصطلاح نامه نویسى در حقیقت به نیاز انسان در عصر حاضر بر مىگردد. عصر حاضر را در واقع باید عصر انفجار اتمى اطلاعات نامید. امروزه مرزهاى اطلاعاتى برچیده شده و دیوارهاى اطلاعاتى ضخیم گذشته به دیوارهاى شفاف و شیشهاى تبدیل شده است. حجم اطلاعاتى كه امروز تولید مىشود به مراتب از حجم اطلاعاتى كه در گذشته طى یك قرن و یا چندین قرن تولید مىشده است بیشتر است،و لذا طبیعى است كه به موازات آن، بشر امروز نیز باید به فكر چاره مىافتاد تا بتواند به آسانى اطلاعات مورد نظر خود را از میان حجم انبوه و متراكم اطلاعات، به دست آورد.
محققان و فرهیختگان پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى وابسته به دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، نیاز یاد شده را به خوبى احساس كرده و با مطالعه شیوههاى مختلف، شیوه اصطلاح نامه را بهترین شیوه براى طبقه بندى، ذخیره و بازیابى علوم اسلامى در عصر حاضر تشخیص داده و از سال1371 اقدام به تدوین اصطلاح نامه علوم اسلامى كردند.
مراحل تدوین اصطلاح نامه علوم اسلامى:
- 1 شناسایى منابع در هر یك از حوزههاى علوم اسلامى و دسته بندى آنها به منابع دست اول، دوم و سوم؛
- 2 مطالعه اجمالى منابع و تهیه نمودار ابتدایى و تصویب آن در جلسات پژوهشى و با استفاده از اساتید مشاور؛
- 3 تقسیم منابع میان محققان به منظور استخراج اصطلاح و كلید واژههاى موضوعى و درج آن در فیش مخصوص، به همراه ذكر روابط پیش نهادى و نشانى منابع؛
- 4 تفكیك موضوعى واژههاى استخراج شده و تصویب آنها در گروههاى كارشناسى؛
- 5 تنظیم ساختار نهایى با بهرهگیرى از اساتید مشاور و كارشناسان.
مواردى كه در تصویب اصطلاحات باید لحاظ شود عبارت اند از:
الف: تأیید اصطلاح و كلید واژه از لحاظ زبان شناسى و كاربردش در یك حوزه علمى
چنان كه گفته شد مقصود از اصطلاح در عبارت"اصطلاح نامه" اصطلاح نمایه است؛ یعنى هر واژه یا عبارتى كه در یك مدار بسته،یك مفهوم و محتواى یك متن را بیان می كند، براى نمونه واژه"خون"، "مردار"،"شتر"،"گوسفند" و...در علم فقه،به عنوان اصطلاح فقهى خاص تلقى نمى شود لیكن در اصطلاح نامه فقه، به عنوان یك واژه نمایه اى در پیكره اصطلاح نامه فقه قرار مى گیرد چرا كه در زیر بخش هر یك از واژه هاى یاد شده، مطالب فراوانى از لحاظ حكم، ادلّه و... نهفته است.
ب: تأیید، ردّ یا اصلاح روابط پیش نهادى.
ایجاد رابطه میان اصطلاحات یك حوزه علمى، از اساسىترین كارهاى اصطلاح نامه نگارى است و اصولا مفهوم اصطلاح نامه در حقیقت، چیزى جز روابط منطقى میان اصطلاحات نیست.
این روابط در چند بخش خلاصه مىشود:
یك: رابطه مترادف یا رابطه هم ارز(ترجیحى).
مفهوم ترادف در اصطلاح نامه عامتر از مفهوم ترادف در لغت است؛ زیرا رابطه هم ارز یا مترادف، میان آن دسته از اصطلاحاتى برقرار مىشود كه مفهوم واحدى را دنبال مىكنند و یا به دلیل پراكنده نبودن شیوه اطلاع رسانى، به عنوان مفهوم واحد تلقى شده است.علامت اختصارى این نوع رابطه"بك"(به كار ببرید) و "بج"(به جاى) است.
"بك" علامت این است كه آن واژه به عنوان واژه مرجح تلقى شده و جست و جوگر و كاربر مىباید مطالب خود را از طریق آن دنبال نماید.
"بج" به این معنا است كه واژه مورد نظر غیر مرجح است و لذا مطالب مربوط به این واژه باید با واژه مرجح(بك) دنبال شود مانند:
صفات ثوبتیه الهى
بج: اوصاف ثبوتى خداوند
صفات اكرام الهى
صفات ایجابى الهى
صفات جمال الهى
صفات علیاى خداوند
صفات كمالیه الهى
صفات وجودیه الهى
نعوت جمالیه صانع
وصف اعلاى خداوند
اوصاف ثبوتى خداوند
بك: صفات ثبوتیه الهى
صفات اكرام الهى
بك:صفات ثبوتیه الهى
صفات ایجابى الهى
بك:صفات ثبوتیه الهى
صفات جمال الهى
بك:صفات ثبوتیه الهى
صفات علیاى خداوند
بك:صفات ثبوتیه الهى
صفات كمالیه الهى
بك:صفات ثبوتیه الهى
دو: رابطه سلسله مراتبى یا رابطه اعم و اخص
این نوع رابطه میان واژه هایى برقرار مىشود كه از حیث مفهوم نسبت به یكدیگر، عام و خاص و به تعبیر دیگر، تابع و متبوع اند، و لذا از نظر اصطلاح نامه، علاوه بر رابطه جنس و نوع، رابطه جزء با كل (مثل رابطه دست انسان با انسان) و مورد و مصداق با مفهوم (مانند رابطه محمد با انسان، یا رابطه كوه دماوند با كوه) نیز رابطه اعم و اخص به شمار مىروند.
علامت اختصارى این رابطه، "ا.ع"(اعم)و "ا.خ"(اخص) است.
"ا.ع"، علامت اعم بودن و"ا.خ"، علامت اخص بودن واژه است.
مانند:
صفات ثبوتیه الهى
ا.ع: صفات الهى
ا.خ: اختیار الهى
ادراك الهى
صفات ثبوتیه محضه الهى
صفات ثبوتیه ذاتیه الهى
در میان واژههاى یاد شده، واژه "صفات الهى" عامتر از صفات ثبوتیه الهى، ولى واژه اختیار الهى، ادراك الهى و... خاصتر از آن هستند.
سه: رابطه وابسته:
میان واژه هایى كه هیچ یك از دو نوع رابطه پیش گفته را نداشته، ولى به گونهاى باشند كه با ذكر یكى از آن، دیگرى نیز به ذهن تداعى مىكند، رابطه وابسته برقرار مىشود. علامت اختصارى این نوع رابطه،"ا.و"(اصطلاح وابسته)است.
مانند:
صفات ثبوتیه الهى
ا.و: صفات سلبیه الهى
علاوه بر روابط سه گانه اساسى، موارد دیگرى نیز در اصطلاح نامه تعبیه شده است كه در جهت دهى، طبقه بندى منطقى و عدم اختلاط میان مفاهیم تأثیر به سزایى دارد. این موارد عبارتاند از:
- 1 توضیحگر، یعنى مطالب مختصرى كه بین دو هلال قرار گرفته و موجب مىشود مشتركات لفظى از هم متمایز گردند، مانند آیات(معجزه) - آیات(قرآن)
- 2 عبارت راهنما، یعنى عباراتى كه بیانگر لحاظ تقسیم اصطلاحاند مانند:
اجسام
(به لحاظ بساطت و عدم بساطت)
ا.خ: اجسام بسیط
اجسام مركب
(به لحاظ لطافت و عدم لطافت)
ا.خ: اجسام لطیف
اجسام كثیف
(به لحاظ نورانیت و عدم نورانیت)
ا.خ: اجسام نورانى
اجسام ظلمانى
- 3 یادداشت دامنه كه با علامت اختصارى "ى.د" در زیر بعضى از اصطلاحات مىآید و حداقل دو فایده دارد:
یك - محدوده معنایى یك واژه را از نظر توسعه یا ضیق، معین مىكند.
دو - ابهام واژه را برطرف مىسازد.
مانند:
اعمال
ى.د: آن دسته از افعالى است كه در سعادت و شقاوت انسان دخالت دارد.
تمامى مراحل چهار گانه یاد شده چه از حیث فنى و چه محتوایى، با اشراف اساتید حوزه و دانشگاه، به سامان رسیده است.
ویژگىهاى اصطلاح نامه علوم اسلامى:
- 1 اصطلاح نامه علوم اسلامى، اولین اصطلاح نامه در حوزه علوم اسلامى است كه اساس آن در حوزه علمیه قم پى ریزى شده و به سامان رسیده است.
مراكز دیگرى نیز به موازات واحد اصطلاح نامه علوم اسلامى پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى وابسته به دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، اقدام به تدوین اصطلاح نامه به زبان فارسى كردهاند لیكن هیچ یك از آنها در زمینه علوم اسلامى نیست چه این كه بعضى از آنها فقط ترجمه اصطلاح نامه "انگلیسى"است. مانند اصطلاح نامه "نما"{P Spines: science and technology policy in formation Exchange system- P} كه در پرتو یكى از برنامهى یونسكو تدوین شده است.
P}-اصطلاح نامه نما(نظام مبادله اطلاعات علمى و فنى) ویرایش دوم. مقدمه ص ث.- 2 {P برخوردارى اصطلاح نامه علوم اسلامى از ساختارى مستحكمتر از اصطلاح نامههاى مراكز دیگر مانند اصطلاح نامه سازمان مدارك فرهنگى انقلاب اسلامى(اصفا) و اصطلاح نامه مركز اطلاعات و مدارك علمى ایران(نما).
- 3 از نظر تخصصى، علمىتر و قوىتر از دیگر اصطلاح نامههاى تدوین شده در ایران است. دو ویژگى اخیر از ویژگى هایى است كه كمیسیون ملى تربیتى، علمى و فرهنگى ملل متحد(یونسكو) در ایران نیز بر آن صحّه گذاشتهاند. این كمیسیون طى نامهاى به مسئول پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، چنین مىنویسد:
"پس از انقلاب اسلامى، مركز اسناد و مدارك علمى، سازمان انرژى اتمى و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى هر یك جداگانه اصطلاح نامه هایى تدوین و منتشر نمودهاند ولى چون نخستین تجربه در نوع خود بود، هیچ یك خالى از اشكال نیستند،به خصوص از جهت ساختار علمى و رعایت اصول زبان شناسى و دستور زبان فارسى، بنا بر این جاى یك اصطلاح نامه جامع و كامل در زبان فارسى هم چنان خالى است،مشكل مذكور در زمینههاى تخصصى به سبب فقدان واژههاى برگزیده و مقبول به صورت مضاعف جلوه مىكند، خوش بختانه اصطلاح نامههاى تدوین شده توسط مركز مطالعات و تحقیقات اسلامى(پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى) نسبت به سایر اصطلاح نامهها از نظر ساختار محكمتر و از نظر تخصصى هم قوىتر و علمىتر است."
- 4 از نظر پوشش موضوعى، گستردهتر از اصطلاح نامههاى دیگر است .
اصطلاح نامه علوم اسلامى به دلیل تكثر واژههاى اخص و نیز واژههاى مترادف و وابسته و روابط منطقى میان آنها، قابلیت پوشش موضوعى بیش از90 درصد محتواى علوم اسلامى را دارد.
و این ویژگى، در كمتر اصطلاح نامهاى مشاهده مىشود، و لذا مىتوان به سبب آن، محتواى متون و منابع علوم اسلامى را به معناى واقعى كلمه، طبقه بندى و نظاممند نمود.
براى نمونه كسانى كه با متون فقهى آشنایى دارند مىدانند كه درباره واژه سرقت، مطالب فراوانى وجود دارد. در اصطلاح نامه فقه، نزدیك به همه این مطالب در قالب كلید واژه سرقت و مترادفات، اخصها(زیر مجموعهها) و وابستههاى آن، گردآورى و بر اساس منطق اصطلاح نامه، نظاممند شده است به طورى كه به راحتى مىتوان مطالب مورد نیاز خود را از میان انبوه اطلاعات درباره "سرقت" از طریق كلید واژههاى نظاممند، شناسایى كرد و همان را انتخاب كرد، تا بدین وسیله از مشكل جدّى كاهش و ریزش اطلاعات، مصمون ماند.
واژههاى باب سرقت به شرح ذیل است:
-سرقت
بج: دزدى
ا.ع: مجرمات
(بدون لحاظ)
ا.خ: سرقت مال مشترك
- سرقت بیت المال
-سرقت خمس
-سرقت زكات
-سرقت غنیمت
-سرقت مباحات اصلى
-سرقت محرمات
-سرقت آلات لهو
-سرقت خمر
-سرقت خمر ذمى
-سرقت خمر مسلم
(به لحاظ سلام و كفر سارق)
-سرقت كافر
-سرقت اهل كتاب
-سرقت ذمى
-سرقت ذمى از ذمى
-سرقت ذمى از مسلمان
-سرقت ذمى از معاهد
-سرقت غیرذمى
-سرقت حربى
-سرقت حربى از ذمى
-سرقت حربى از مسلم
-سرقت حربى از معاهد
-سرقت كافر از غنیمت
-سرقت مرتد
-سرقت مستأمن(كافر)
-سرقت مستأمن از ذمى
-سرقت مستأمن از مستأمن
-سرقت مستأمن از مسلمان
-سرقت معاهد
-سرقت معاهد از ذمى
-سرقت معاهد از مسلمان
-سرقت معاهد از معاهد
-سرقت مسلمان
-سرقت مسلمان از حربى
-سرقت مسلمان از ذمى
-سرقت مسلمان از مستأمن
-سرقت مسلمان از مسلمان
-سرقت مسلمان از معاهد
-سرقت مسلمان از دار حرب
-سرقت مسلمان از غنیمت
(به لحاظ امین بودن سارق)
-سرقت اجیر
-سرقت امین
-سرقت راهن
-سرقت وكیل
(به لحاظ انفراد و عدم آن)
-سرقت گروهى
-سرقت گروهى با اشتراك در سرقت
-سرقت گروهى با انفراد در سرقت
-سرقت گروهى كمتر از نصاب
-سرقت گروهى نصاب
-سرقت انفرادى
(به لحاظ تجرید سلاح و عدم آن)
-سرقت صغرا
-سرقت كبرا
(به خاطر تعدد حرز)
-سرقت از دو حرز
(به لحاظ جنسیت)
سرقت زن
-سرقت مرد
(به لحاظ ذى شعوربودن مسروق)
-سرقت انسان
-سرقت حر(مسروق)
-سرقت حر صغیر
-سرقت حر كبیر
-سرقت عبد(مسروق)
-سرقت مملوك صغیر
-سرقت مملوك كبیر
-سرقت حیوان
(به لحاظ رقیت و حریت سارق)
-سرقت حر(سارق)
-سرقت عبد(سارق)
(به لحاظ زمان سرقت)
-سرقت در سال قحطى
-سرقت در سال قحطى با اضطرار
-سرقت در سال قحطى بدون اضطرار
-سرقت غیر مأكول در سال قحطى
-سرقت ماكول در سال قحطى
(به لحاظ قرابت و عدم قرابت سارق)
-سرقت اجنبى
-سرقت اقارب
-سرقت واجب النفقه
-سرقت زوج
-سرقت زوجه
-سرقت پدر
-سرقت مادر
-سرقت جد
-سرقت فرزند
(به لحاظ صاحب حق)
-سرقت دائن
-سرقت شریك
-سرقت غانم
-سرقت موقوف علیه
-سرقت واجب النفقه
(به لحاظ صاحب مال)
-سرقت معیر
-سرقت موجر
-سرقت مولى
(به لحاظ سلامت و عدم سلامت سارق)
-سرقت نابینا
-سرقت بینا
-سرقت زائد الاصبع
-سرقت شلا
-سرقت مقطوع الاصابع
-سرقت فاقد الاصبع
-سرقت مقطوع الرجل
-سرقت مقطوع الید
-سرقت ناقص الاصبع
(به لحاظ عدم تكلیف سارق)
-سرقت صبى (سارق)
-سرقت مجنون(سارق)
- سرقت مجنون ادوارى
- سرقت مجنون اطباقى
-سرقت مضطر
-سرقت مغمى علیه
-سرقت مكره
(به لحاظ متعلق سرقت)
-سرقت پرده كعبه
-سرقت از مال غایب
-سرقت اضحیه
-سرقت اضحیه بعد از ذبح
-سرقت اضحیه قبل از ذبح
-سرقت درب منزل
-سرقت حلقه درب منزل
-سرقت سنگ رخام
-سرقت حرز
-سرقت سریع الفساد
-سرقت صبى(مسروق)
-سرقت طعام
-سرقت طیر
-سرقت عاریه
-سرقت كفن
(به لحاظ سرقت از قبر و غیر قبر)
-سرقت كفن از غیر قبر
- سرقت كفن از قبر
(به لحاظ نصاب كفن و عدم آن)
- سرقت كفن اقل از نصاب
- سرقت كفن با حد نصاب
-سرقت مال مسروق
-سرقت مالا یتمول
-سرقت مجنون(مسروق)
-سرقت مسروق مختلط با مال سارق
-سرقت مصحف
-سرقت مغصوب
-سرقت موقوف
-سرقت میوه
(به لحاظ حرز و عدم حرز)
-سرقت میوه از حرز
-سرقت میوه از غیر حرز
(به لحاظ مكان)
- سرقت میوه از بستان
- سرقت میوه از درخت
(به لحاظ محرزیت مسروق)
-سرقت از حرز
- سرقت از حرز مغصوب
- سرقت اشیاى ثابت حرز
- سرقت باب حرز
-سرقت از غیر حرز
- سرقت از مكان عام بدون حرز
(به لحاظ مراتب سرقت)
-سرقت پنجم
-سرقت چهارم
-سرقت اول
-سرقت دوم
-سرقت سوم
-سرقت مكرر
-سرقت مكرر نبّاش
- سرقت مكرر غیر كفن از قبر
- سرقت مكرر كفن از قبر
- سرقت مكرر با تخلل حد
- سرقت مكرر بدون تخلل حد
(به لحاظ مقدار نصاب)
-سرقت كم تر از نصاب
-سرقت نصاب
(به لحاظ كیفیت سرقت)
- سرقت تدریجى نصاب
- سرقت دفعى نصاب
(به لحاظ مكان)
سرقت نصاب از حرز
سرقت نصاب از غیر حرز
(به لحاظ مكان سرقت)
-سرقت از پیش ناظر
- سرقت از پیش ناظر فراموشكار
- سرقت از پیش ناظر نائم
-سرقت از جیب
- سرقت از جیب باطن
- سرقت از جیب ظاهر
-سرقت از خانه
-سرقت از غیر مفتوح الباب
-سرقت از قبر
-سرقت غیر كفن از قبر
- سرقت كفن از قبر
-سرقت از كُمّ
- سرقت از كُمّ باطن
- سرقت از كُمّ ظاهر
-سرقت از مسجد الحرام
-سرقت از مفتوح الباب
-سرقت از مكان خاص
- سرقت از مكان خاص جایز الدخول
- سرقت از مكان خاص مأذون الدخول
-سرقت از مكان عام
-سرقت در حبس
-سرقت در حرم
(به لحاظ موارد)
-سرقت پنهانى
-سرقت مست
-سرقت مهمان مهمان
-سرقت قبل از جنون
-سرقت نباش
- سرقت مكرر نبّاش
- سرقت مكرر غیر كفن از قبر
- سرقت مكرر كفن از قبر
- سرقت نبّاش با وطى
-سرقت نبّاش بدون وطى
-ا.و: تكرار سرقت
-حد سرقت
-حرز
-خیانت
-سارق
-اقرار به سرقت
-ضمان سرقت
-مسروق
-منكر سرقت
-موجب سرقت
- 5 تو رفتگىهاى فراوان (سلسه مراتب اعم و اخص) اصطلاح نامه علوم اسلامى نسبت به سایر اصطلاح نامهها.
گستردگى منابع علوم اسلامى و گونه گونى موضوعات، فروعات و شقوق آن، كار دستیابى به مطالب مورد نظر را براى پژوهشگران و محققان دشوار مىكند، تا جایى كه تدوین اصطلاح نامه مختصر و محدود(بسنده كردن به دو یا سه رده و اصطلاحات كلى) در حوزه علوم اسلامى نمىتواند پاسخ گوى مراجعان باشد. اصطلاح نامه محدود، اگر چه براى دستهاى از افراد(كسانى كه طالب اطلاعات اجمالى و محدود اند) مطلوب است، لیكن براى دستهاى دیگر، بى فایده و یا كم فایده است؛ لذا واحد اصطلاح نامه علوم اسلامى در شروع فعالیت خود، مشكل مذكور را طى جلسات متعدد مورد بررسى قرار داده و چاره كار را جز تدوین اصطلاح نامه مفصل (میكرو تزاروس) ندید. اجراى این سیاست موجب گشته تا میزان تورفتگى و سلسله مراتبى در اصطلاح نامه علوم اسلامى از سایر اصطلاح نامههاى موجود بیشتر باشد كه در حقیقت امتیازى براى اصطلاح نامه علوم اسلامى به شمار مىآید؛ چرا كه قدرت انتخاب پژوهش گران و محققان را بیشتر مىكند. براى نمونه دو مصداق از میزان تو رفتگى در دو حوزه از علوم اسلامى، ذیلا" آورده مىشود.
اصطلاح نامه علوم اسلامى
كلام اسلامىفقه
خداشناسىمعاملات عام
افعال الهىمعاملات خاص
كتاب الهىعقود
كتاب تدوینىعقود لازم الطرفین
كتاب آسمانىاجاره
قرآناجاره اعیان
آیات قرآناجاره آدمى
آیات عقایداجاره بر واجبات
آیات امامتاجاره بر واجبات كفایى
آیات امامت على (ع)اجاره بر تدفین
آیه ولایت
اصطلاح نامههاى تدوین شده در واحد اصطلاح نامه علوم اسلامى پژوهشگاه علوم و معارف اسلامى
ردیف موضوعتعداد اصطلاحوضعیت نشرتاریخ نشر
1 اصطلاح نامه علوم قرآن4151 منتشرشده
2 اصطلاح نامه فلسفه اسلامى22403 منتشرشده
3 اصطلاح نامه اصول فقه5431منتشرشده
4 اصطلاح نامه منطق6455منتشرشده
5 اصطلاح نامه كلام اسلامى14761منتشرشده
6 اصطلاح نامه اخلاق اسلامى4312در حال نشر
7 اصطلاح نامه علوم حدیث8515در حال نشر
8 اصطلاح نامه فقه20000 در حال تدوین
كارهاى دیگرى نیز علاوه بر تدوین اصطلاح نامههاى تخصصى، در واحد اصطلاح نامه صورت گرفته است كه عبارتند از:
1- تربیت نیروى انسانى متخصص در زمینه اصطلاح نامه نگارى
یكى از مشكلات جدى در ابتداى تدوین اصطلاح نامه، مشكل نیروى متخصص در زمینه فنى و محتوایى بود، ولى این مشكل در اندك زمان ممكن با تلاش خستگىناپذیر و دل سوزانه مسئولان و محققان واحد اصطلاح نامه، برطرف شد به طورى كه توانست ظرف2 سال از شروع تدوین اصطلاح نامه، نیروهاى متخصص را به بدنه سایر موسسات پژوهشى نیز تزریق نماید و هم اكنون نیز بیش از30 نیروى متخصص اصطلاح نامه نگارى با این واحد هم كارى مىكنند.
2- تدوین فرهنگ نامههاى تخصصى
واحد اصطلاح نامه علوم اسلامى پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، به منظور كاربردى كردن اصطلاح نامه، به موازات تدوین اصطلاح نامههاى تخصصى، براى تعداد زیادى از واژهها و اصطلاحات، مستندات(اطلاعاتى از قبیل تعریف، وجه تسمیه، تاریخچه، دلیل و نظریات)متناسب را گردآورى كرد، و همین امر سبب شده كه در عمل، مقدمات فرهنگ نامه علوم اسلامى فراهم شود و لذا علاوه بر تدوین اصطلاح نامه، براى هر یك از حوزههاى علوم اسلامى، فرهنگ نامه تخصصى مناسب تهیه شده كه عبارتاند از:
فرهنگ نامه علوم قرآنى در1000 صفحه با بیش از2579 واژه فرهنگ نامهاى
فرهنگ نامه فلسفه اسلامى1000 صفحه با بیش از2000 واژه فرهنگ نامهاى
فرهنگ نامه اصول فقه 2000 صفحه با بیش از3200 واژه فرهنگ نامهاى
فرهنگ نامه كلام اسلامى2000 صفحه با بیش از4000 واژه فرهنگ نامهاى
فرهنگ نامه منطق1000 صفحه با بیش از2000 واژه فرهنگ نامهاى
فرهنگ نامه علوم حدیث2000 صفحه با بیش از6000 واژه فرهنگ نامهاى
فرهنگ نامه اخلاق اسلامى1800 صفحه با بیش از1800 واژه فرهنگ نامهاى
3- تهیه نرمافزار اصطلاح نامه جامع علوم اسلامى با قابلیتهاى زیر:
- نمایش حدود140/000 اصطلاح با كلیه روابط در چهار حالت(لیست، الفبایى، نظام یافته و درختى) به همراه جست و جوى لفظى؛
- جست و جوى تركیبى با قابلیتهاى پیش رفته؛
- خروجى چاپ متنوع؛
- نمایش متون با قابلیتهاى بالا؛
- ایجاد ارتباط میان اصطلاحات با مستندات، نمایه، متون تقطیع شده و بدون تقطیع؛
- طبقه بندى اصطلاحات و منابع در حوزههاى مختلف؛
-قابلیت تغییر قلم، رنگ و اندازه؛
- ارائه شناسنامه كامل از متون؛
- امكان طبقه بندى مستندات و فرهنگ نامهها بر اساس ساختار منطقى اصطلاح نامه؛
- ارائه متن قرآن با جست و جوى لفظى؛
- قابلیت براى گزینش خودكار ردههاى بالا یا پایین یك اصطلاح با اطلاعات دیگر؛
در آینده نیز قابلیتهاى ذیل به برنامه نرمافزار اصطلاح نامه جامع علوم اسلامى افزوده مىشود:
- ورود و خروج موازى و پویا.(Dynamic)
- اتوماسیون اندیسك سازى منابع؛
- ارائه خروجى نرمافزار به صورت قابل ارایه به سایت وب؛
- ارائه خروجىهاى متنوع نرمافزار هم چونPDF و.Access
4- تدوین تنالگان (مؤسسات)6075 اصطلاح
5- تدوین اصطلاح نامه كشورها5026 اصطلاح
6- شخصیتها و اعلام27852 اصطلاح
7- اصطلاح نامه عمومى(واژههاى عامى كه اختصاص به حوزههاى خاص نداشته و در همه جا قابل استفاده هستند14927 اصطلاح
سیاستها و برنامههاى آینده:
برنامههاى آینده واحد اصطلاح نامه جامع علوم اسلامى در دو حوزه است:
الف: حوزه درون سازمان
1- چند زبانه كردن اصطلاح نامههاى علوم اسلامى، حداقل به دو زبان عربى و انگلیسى در فاز اول.
2- تدوین فرهنگ نامه جامع علوم اسلامى، با استفاده از مستندات و ساختار درختى اصطلاح نامه.
در این طرح ساختار درختى هر یك از واژهها و مدخلهاى فرهنگ نامهاى به همراه آنها آورده مىشود و سپس مطالب مربوط به واژه، در ذیل آن درج مىشود.
فایده این روش این است كه در ابتداى ورود به مطالب، شماى كلى آن واژه در اختیار محقق قرار گرفته و بدین سبب قدرت انتخاب او را بالا مىبرد. براى نمونه:
صفات ثبوتیه الهى
-اختیار الهى
-ادراك الهى
اراده فعلى الهى
اراده ذاتى الهى
اراده طولى الهى
اراده عرضى الهى
اراده ازلى الهى
-ارادهالهىاراده اجمالى الهى
اراده اصلى الهى
اراده تبعى الهى
اراده تشریعى الهى
اراده تفصیلى الهى
اراده تكوینى الهى
-بصر الهى
-سمع الهى
خالقیت الهى
-صفات ثبوتیه اضافیه محضهالهى رازقیت
قیومیت
صفات ثبوتیه حقیقیه ذات اضافهالهى
-صفات ثبوتیه حقیقیه الهى
صفات ثبوتیه حقیقیه محضهالهى
-صفات ثبوتیه ذاتیه الهى
-صفات ثبوتیه فعلیه الهى
حیات الهى
علم اجمالى الهى
علم تفصیلى الهى
-اصول صفات ثبوتیه الهى علم الهى
علم ذاتى الهى
علم فعلى الهى
قدرت الهى
صفات ثبوتى الهى صفاتى هستند كه مستلزم هیچ نقصى نبوده و بر كمال الهى دلالت دارند. این دسته از صفات به حسب تجزیه و تحلیل به وجود برمى گردد و لذا به طور اطلاق براى خداوند تعالى ثابت هستند، مانند علم، قدرت، حیات و... خداى سبحان مىفرماید:"و له الاسماء الحسنى" هر اسم نیكویى از آن خداوند است. -سوره اعراف / 180 اسلامى، غالب متكلمان خداوند را به آن صفاتى یاد مىكنند كه یا خداوند خود را به آن توصیف كرده باشد و یا در كلام پیامبر(ص) و امام و حجت خدا ذكر شده باشد. بنا بر این، صفت ، اگر چه بر كمال دلالت دارد، امّا خداوند را به این صفت یاد نمىكند چرا كه در متن دینى، نیامده است.ر.ك: اوائل المقالات، شیخ مفید ص- 13 حق الیقین، شبر ج- 1 ص.20 گوهر مراد، لاهیجى، ص 248
صفات ثبوتیه الهى را صفات جمال نیز مىخوانند.
دیدگاه متكلمان درباره صفات ثبوتیه الهى...
3- طراحى و تدوین اصطلاح نامه عرفان اسلامى.
4- طراحى و تدوین اصطلاح نامههاى مرتبط به پژوهشهاى دینى در صورت تقاضا.
5- نمایه و موضوع نگارى بیش از5 هزار جلد از منابع علوم اسلامى در فاز اول.
6- ایجاد نرمافزار اصطلاح نامه علوم اسلامى با قابلیت ورود و خروج موازى و پویا(Dynamic)
ب: حوزه برون سازمانى
1- مدیریت اطلاعات علوم و فرهنگ اسلامى.
2- فرهنگ سازى براى كاربرد اصطلاح نامه در مراكز پژوهشى، انتشارات، وب سایت و مراكز اطلاع رسانى.
3- طراحى و راه اندازى مركز اطلاعات و مدارك علوم اسلامى بر اساس اصطلاح نامه علوم اسلامى .
4- تعامل با سازمانهاى ملى و جهانى مانند: كمیسیون ملى تربیتى، علمى و فرهنگى سازمان ملل متحد(یونسكو) براى محوریت اصطلاح نامه علوم اسلامى و استاندارد آن براى پژوهشهاى دینى.