حجت الاسلام والمسلمین محمد هادی یعقوبنژاد ، سرپرست پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی است؛ وی عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و سطح چهار حوزه در رشته تخصصی تفسیر و علوم قرآن را داراست.
وی با همکاری دیگران آثار و تألیف بسیاری را در باب اصصلاح نامه نویسی و نمایه سازی ، کتاب های فقهی و اصولی و فلسفی و کلامی و علوم اسلامی تألیف کرده که جدیدترین و معروف ترین کار آنها نمایه نویسی آثار شهید مطهری بر پایه اصطلاح نامه است؛ و تولید فرهنگ موضوعات و چکیده آثار شهید مطهری است. از این رو برای اطلاع از فعالیت پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی و همچنین اهمیت اصطلاح نویسی و نمایه نویسی گفت و گویی با ایشان تنظیم شده است که در سه بخش تقدیم می گردد:
لطفا درباره آثار شخصی و تألیفات خودتان مطلبی ارائه نمایید.
کتاب «درآمدی بر مبانی اصطلاحنامه علوم اسلامی» را که درسنامه تدوین اصطلاح نامه علوم اسلامی در اون اوایل، نوشته¬ام، بعد هم به عربی ترجمه شد؛ خودم در آن تغییراتی انجام دادم که عربی آن با عنوان«المدخل لمعجم المصطلحات للعلوم الاسلامیه» چاپ شد و اتفاقاً همین ترجمه در لبنان و جاهای دیگر که رفتیم خیلی به درد خورد.
در اصطلاحنامهها در مواردی عضو پژوهشی بوده ام و در بسیاری از آن ها هم ناظر علمی بودم، البته ناظر علمی فنی، این کار دو بخش دارد، یک بخش فنی و یک بخش محتوایی است؛ ما در بخش محتوایی معمولاً از اساتید بزرگ مانند مرحوم آیتالله معرفت در علوم قرآن ، آیتالله ممدوحی درفلسفه و کلام اسلامی ایت الله کرباسی در اصول فقه ایت الله خایفی و ایت الله صالحی مازندرانی(ره) در فقه استفاده کردیم و موارد دیگر که در مقدمه اصطلاح نامه ها دست اندرکاران و مشاوران را ذکر کرده ام وتاکنون حدود دویست نفر از فضلای حوزه و اساتید حوزه و دانشگاه در مجموعه فعالیت های این پژوهشکده به شکل های متفاوتی نقش ایفا کرده اند؛ من بیشتر از جهت مدیریت وجنبههای فنی و اینکه این کار با استانداردهای دنیا مطابقت داشته باشد نقش داشته ام. در بخشی از اینها خودم عضو تحقیقاتی بودم؛ مثلاً در فرهنگنامه علوم قرآنی، چون رشتهام علوم قرآنی است، خودم جزو تدوین کنندهها بودم؛ در فقه هم جزو تدوین کنندهها بودم.
درباره چگونگی تدوین" فرهنگ موضوعات و چکیده آثار شهید مطهری" توضیح بفرمایید.
فرهنگ موضوعات و چکیده آثار شهید مطهری یکی از فعالیت های ارزشمند این پژوهشگاه است که میتواند به عنوان یک منبع مرجع مورد توجه جامعه علمی قرار بگیرد.
در این کتاب موضوعاتی که 92 جلد آثار شهید مطهری وجود داشته بررسی و نشان داده شده است که شهید مطهری ده هزار موضوع را در این کتابها بحث کرده است؛ یعنی اگر بخواهید بدانید که شهید مطهری چه بحثهایی کرده است، در اثر لیست و سیاههای از موضوعاتی که در آثار شهید مطهری هست نشان داده میشود و بنده تمام این 92 جلد کتاب را چکیده کردم.
یعنی وقتی که داستان راستان را نگاه میکنید، توضیح دادهام که مثلا چه شد شهید مطهری داستان راستان را نوشت؛ و شخصیتی مانند او به داستان نویسی در آن برهه زمان توجه کرد؛ و بعد ترتیب این داستانها چطور است. مثلاً ایشان سعی کرده است که داستانها را از احادیث بگیرد و از خودش نیست، ولی بعضی جاها تحلیلها و توضیحات خوبی برای آنها دارد. و تقدیرنامهای را که یونسکو به شهید مطهری داده است، به خاطر نوشتن این کتاب بود.
و برای هر کتابی خلاصه کلی از آن نوشتهام و بعد خلاصه ریز را آورده ام؛ یعنی مراجعه کننده علاوه بر آگاهی از محتوای کلی کتاب؛ میتواند کل کتاب را در چند چکیده ببینید؛ که شهید مطهری به صورت ریز در این کتاب چه بحثهایی کرده است؛ صفحه به صفحه معلوم کرده ام که ایشان در هر پاراگراف چه گفته است این بحث را در این قسمت و بحث دیگر را در آن پاراگراف دارد، یعنی شما در مراجعه به قسمت چکیده آثار شهید مطهری به نوعی میتوانید بفهمید که شهید مطهری در این مجموعهها چه گفته است؛ این نکته خیلی مهم است در تسلط بر محتوای آثار شهید مطهری.
نکته بعدی این است که من موضوعات ده هزارگانه را به صورت الفبایی ردیف کردم؛ هر موضوعی را که در ردیف الفبایی را جستجو میکنید، نوشتهام که این موضوع را شهید مطهری در فلان کتاب صفحه فلان بحث کرده است.
ممکن است که از یک موضوع در ده کتاب خود بحث کرده باشد و درباره موضوعی دیگر در دو کتاب بحث کرده باشد؛ که صفحه و جلد و جای آن کتاب را گفته ام.
کار دیگر این است که از این موضوعات به آن چکیدهها هم ارتباط ایجاد کرده ام و میان این دو بخش( بخش چکیده ها و بخش موضوعات)ربط داده شده است و گفتهام که این کتاب، جلد فلان، صفحه فلان، چکیدهاش این است و با شماره خاصی هر چکیده را با موضوع و یا موضوعات مرتبط نموده ام؛ یعنی شما می توانیداز مراجعه به این موضوعات چکیده را ببینید و به نوعی تصمیم بگیرید که آیا به اصل کتاب مراجعه بکنید یا نه؛ این کمک بسیار خوبی برای مطالعه در آثار شهید مطهری است؛ این کاری است که خود من از آن خیلی استفاده می کنم و راضی هستم.
درباره کتاب "کارنامه اهل بیت در قرآن¬شناسی" توضیح بفرمایید.
کار دیگری که انجام شد، کارنامه اهل بیت در قرآن شناسی است که توسط نشر پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی به چاپ رسیده است.
هدف از این فعالیت پژوهشی این است که بدانیم اهل بیت (ع) در شناخت قرآن چه کارهایی را انجام دادهاند؛ آن هم کاری است که به نظر میآید در نوع خودش کار خوبی است و شاید هم با این موضوع کار نشده است؛ چون معمولاً کتابهایی که نوشتهاند عمدتا از فضایل ومناقب اهل بیت(ع) است؛ ولی اینکه اهل بیت در شناخت قرآن و در معرفی و فهم آن و نگاهبانی و نشر و ترویج قرآن چه کارهایی را انجام دادهاند، کار مستقلی نشده است و کاری در حد خودم انجام دادهام که امیدواریم مورد قبول اهل بیت(ع) واقع شود.
به طلابی که میخواهند وارد وادی پژوهش شوند چه توصیهای دارید؟
نخستین نکته و مهمترین نکته این است که ما باید دستمایههای علمی خود را قوی کنیم؛ یعنی یک طلبه اگر فضل کمی داشته باشد، در این جامعه و زمانهای حاضر معطل است؛ یعنی حتماً باید درسهای حوزوی و پایهها علمی خود را قوی کنیم؛ این یک نکته مهم است که اگر در پژوهش مایههای درسی و علمی ما ضعیف باشد نمیتوانیم پژوهشگر موفقی باشیم که این متعارف است و به همه هم میگوییم.
اما به صورت خاص در بحث پژوهش اگر کسی بخواهد ورود کند، حتماً باید شیوه پژوهش را جستجو کند؛ شیوههای من درآوردی و ساختگی بدون توجه به تجربه دیگران نافرجام و وقت سوز است؛ شیوه پژوهش این است که ما حتماً باید ببینیم که دیگران چه گفتهاند؛ اگر از حرفهای دیگران سر در بیاوریم میتوانیم حرف تازه بزنیم.
نباید خودمان را به این عادت دهیم که حرفها و مقالههای دیگران و گفتههای دیگران را ببریم و کنار هم بگذاریم اسم آن را کتاب یا مقاله بگذاریم، این درست نیست؛ این یک ظلمی به خود ما هست؛ یعنی هم به پژوهش ظلم میکنیم و هم خودمان به عنوان انسان توان مند یک انرژی و نیرویی را صرف میکنیم؛ پس باید راههای رفته را پیدا کنیم و دیگر آن راهها را نرویم، راههای نارفته را پیدا کنیم و در کارهای افق گشایی جدیدکنیم.
بسیاری از مسائل اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی وجود دارد که به ویژه ما طلبهها باید درباره اینها پژوهش کنیم؛ چند روز قبل توفیق پیدا شد که مسئولین دفتر خدمت مقام معظم رهبری رفتیم؛ ایشان فرمودند؛ مثلاً کسانی کار هنری انجام میدهند، تصویرگری هست که کارش نقاشی و تصویرگری است، الان آمده است و از من میپرسد و از حوزه سؤال دارد که وقتی من میخواهم از حضرت ابوالفضل تصویری بکشم، آیا این مجاز هست یا نه؟ این را ما باید تعیین تکلیف کنیم؛ او یک تصویرگر و هنرمند و علاقه مند است و دوست دارد که به اهل بیت کمک کند و یک کار فرهنگی و دینی انجام دهد، اما ما برای او مشخص نکردهایم که تصویرگری حضرت ابوالفضل(ع)، امیر المؤمنین(ع) و حضرت زینب (س) درست است یا نیست؟ از این رو باید حوزویان این مشکلات را حل کنید، یعنی معضلات اجتماعی، فرهنگی، دینی و اخلاقی جامعه طوری است که از نظر پژوهشی به کار نیاز دارد؛ بنابراین پژوهشگران حوزوی کارهای ناشده را پیدا و بررسی کنند.
تقاضای من از حوزویان و محققان، این است که افق های جدیدی را در مسائل پزوهشی باز کنند؛ من از این جهت خوشحال هستم که سی سال عمرم را که در این کار اصطلاح نامه و مدیریت دانش اسلامی گذاشتم، درست است که کار دیر ظهور و دیر فهمی برای جامعه علمی ما است، اما یک کاری را شروع کردهام که جدید بوده است و با حدود دویست نفر در دوره سی سال همکاری داشتهام. خیلیها آمدند و کمک کردند و به جاهای دیگر رفتند و بعضی جزو شخصیت های بنام علمی هستند؛ به هرحال کاری انجام شده است که پیشینه نداشته است و میتواند به حل معضل علمی جامعه حوزوی وعلمی ما کمک کند.
اصطلاحنامه علوم اسلامی از ناحیه یونسکو در سال 79 تقدیرنامه گرفته است؛ در نامه یونسکو نوشته است که کار شما در زبان فارسی جزو کارهای مطلوب است و در مقایسه با کارهای مشابه از ساختاری محکمتر و قوی تر برخوردار است. از دیدگاه آن ها که دررشته تزاروس( اصطلاح نامه) سابقه زیادی دارند این کار قوی و خوب است؛ در درجه بینالمللی این کار خودش را مطرح میکند و نشان میدهد.
این برای حوزه می تواند یک امتیاز و حتی افتخار تلقی شود، درست است که عمری گذاشتهام اما عمر من خیلی تلف نشده است؛ من با توجه به این کارهایی که کردم ظاهراً استعداد داشتهام که کارهای دیگر را هم انجام دهم. الحمدلله کار انجام شده کار بدیع و ناشدهای شده است؛ و عمر من صرف یک چیزی شده است که حس میکنم هدر نرفته و خدمتی به حوزه دین بوده است؛ فکر می کنم باید استعداهای خوب حوزه را به سمت کارهای ناشده که فراوان هم هست با برنامه ریزی هدایت کنیم و اینطور کار علمی غیرتکراری انجام دهیم.
نمیخواهم بگویم که الگو هستم و از خودم نمیخواهم تعریف کنم، اما کلاً به سمت کارهایی برویم که نشده است؛ کارهای شده را که متولی دارد نکنیم.
و اتفاقا پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ما هم به هین سمت است اگر چنانچه حوزه در فقه کار فقهی خوبی را انجام میدهد، چرا ما کار فقهی تکراری انجام دهیم؟
از سوی دیگر، رهبر انقلاب بارها تأکید کرده اند تدریس فلسفه در حوزه خوب انجام میشود؛ یک زمانی فلسفه در حوزه غریب بود، کسی به سمت آن نمیرفت؛ قرآن غریب بود؛ ولی وقتی بحثهای تدریس فلسفه در حوزه ما به صورت جدی مطرح شد، چرا ما هزینه کنیم؟ باید کاری را انجام دهیم که کس دیگری انجام نمیدهد؛ این باید یک فرهنگ شود؛ فرهنگ انجام دادن کارهای نشده، این باید در پژوهش یک اصل باشد.
در پایان اگر سخن و حرف ناتمامی مانده است؛ بفرمایید.
من امیدوار هستم که حوزههای علمیه ما و به ویژه حوزه علمیه قم که امید شیعه در جهان اسلام هست، با برنامهریزی، سرمایهگذاری روی کارهایی که جامعه ما در سراسر دنیا به آن نیاز دارند، بیاندیشد و تلاش کند عناصری که آنها از جنبه فرهنگی و دینی نسبت به آنها ابهام دارند شناسایی کند و به داد شیعه برسد.
انقلاب اسلامی ما انقلابی است که واقعاً انفجار نور بود و باید خدا را شکر کنیم که ما در این دوره قرار گرفتیم؛ اگر ما صد سال قبل بودیم یا صد سال بعد بودیم، معلوم نبود که برایمان چه اتفاقی میافتاد؛ در یک دورهای قرار گرفتهایم که فرجه مناسبی برای کار کردن ما است؛ از این موقعیت زمانی استفاده کنیم، از وجود انقلاب، حضور شخصیتهایی مانند مقام معظم رهبری واقعاً بهرهمند شویم و تا دیر نشده است برای معرفی قرآنی که با تفسیر اهل بیت تفسیر می شود، و برای معرفی اهل بیت (ع) که با همین معارفی که سلف صالح ما اینها را تنظیم کردهاند تقویت میشود، به شکل مناسبتری حرکت کنیم و به سمت تولید علم و دانش برنامهریزی کنیم.
اما متأسفانه ما در این جهت خیلی کند و آهسته حرکت کرده ایم و ممکن است که شهدا و امام ما را مؤاخذه کنند که چرا از این موقعیت و زمانهای که در اختیار شما قرار گرفته بوده، استفاده نکردید.
منبع:
تاریخ خبر: 1399/6/5 چهارشنبهتعداد بازدید کل: 135 تعداد بازدید امروز: 1